با زندگی اجتماعی موریانه ها بیشتر آشنا شوید
شناخت انواع موریانه
موریانه شامل گروه خاصی از حشرات با دگردیسی ناقص هستند. یکی از خصوصیات بارز موریانه این است که بال های جلویی و عقبی غشایی است و تقریباً به یک اندازه می باشد. در این گروه فقط موریانه نر و ماده جنسی Reproductives در مدت محدودی از زندگی خود بال دارند و پس از پرواز جهت جفت یابی، بال های خود را از دست می دهند. در این حشرات شاخک ها رشته ای و قطعات دهانی از تیپ جونده است. موریانه ها همه چیز خوارند Omnivorous و عمدتاً از مواد متنوعی شامل مواد گیاهی خشک، الیاف و فرآورده های پشمی و پنبه ای، کاغذ دیواری، چرم، لینولئوم، موکت، لاستیک، پوشش کابل ها، جانوران و یا اسناد نگهداری شده در موزه ها و انواع فرآورده های چوبی تغذیه می کنند. گفته می شود که در بین مواد آلی تنها استات سلولز از گزند این حشرات در امان است.
تخم ریزی موریانه
موریانه عمدتاً در مناطق حاره و نیمه حاره بیشتر فعالیت دارد ولی در نواحی معتدل و سردسیر با نفوذ در اعماق زمین و بخصوص در مناطق شهری دامنه انتشار جغرافیایی خود را توسعه می دهند. موریانه عموماً در محیط مرطوب و تاریک زندگی می کند. انواع موریانه های زیرزمینی که از نظر آسیب های اقتصادی حائز اهمیت هستند از طریق ایجاد دالان های زیرزمینی و یا کانال های سرپوشیده ای که در سطح دیواره ها،کف، ستون ها و غیره ایجاد می کنند به داخل ساختمان ها و محل های تأمین مواد غذایی مورد نیاز خود نفوذ می کنند.
موریانه ها زندگی اجتماعی دارند و در کلونی هایی مرکب از جنس ( نر و ماده بارور) کارگران، سربازان و پوره هایی در سنین مختلف بطور دسته جمعی زندگی می کنند. بسته به نوع گونه موریانه، لانه آن ها ممکن است در اعماق خاک، داخل برآمدگی های سطوح چوبی ،پارکت، دیوارپوش و ... سقف های چوبی ، داخل دیوارهای کاه گلی و نیز Termitaria در داخل تنه پوسیده درختان و حتی روی تیرهای تلفن، تلگراف و غیره لانه خود را می سازند. بعضی موریانه ها لانه خود را در داخل چوب های خشک یا اثاثیه چوبی داخل ساختمان بنا می کنند.
موریانه نر و ماده بالدار، مبدأ و نقطه شروع کلونی های موریانه می باشد این حشرات در یک روز آفتابی و یا بارانی کلونی را که ایجاد کرده اند ترک کرده و در فضا به پرواز در می آیند( Nuptal flight). معمولاً موریانه هایِ بالدار کلونی های مختلف از یک گونه در هر ناحیه همزمان از کلونی خارج می شوند. این پرواز عمدتاً به منظور جفت یابی و انتخاب اصلح صورت می گیرد. جفتگیری موریانه در داخل لانه صورت می گیرد. بر خلاف مورچه و زنبور عسل که حشره نر در کنار ملکه یا ماده تخمگذار باقی می ماند، دو موریانه نر و ماده بلافاصله پس از پرواز جفت گیری بال های خود را از دست می دهند. بال ها از محل شیار مخصوصی که نزدیک به قاعده است قطع می شود و چهار پولک کوچک در پشت قفسه سینه باقی می ماند. موریانه ها در این مرحله سلول کوچکی در خاک تعبیه می کنند و حشره ماده در آن چند تخم می گذارد. این زوج تا تفریخ تخم ها از آن مواظبت می کنند و پس از باز شدن تخم ها،از نوزادان تازه از تخم خارج شده خود مراقبت کرده و به آن ها غذا می دهند، موریانه ها در این مرحله از ذخایر بدن خود به نوزادان خود غذا می دهند، تغذیه نوزادان در موریانه ابتدا از مدفوع حشرات است که این تغذیه به تغذیه کامل معروف است (Proctodeal)، بعضی از گونه ها که قارچ خوارند توسط ذخیره مواد قارچی که ملکه در حفره دهانی قبل از خروج از کلونی مادر به همراه دارد ،تغذیه می شوند. در موریانه های چوبخوار که در هضم مواد غذایی احتیاج به همزیستی تک یاخته ها در داخل جهاز هاضمه دارند، انتقال این موجودات در لوله های هاضمه نوزادان از طریق تغذیه Proctodeal صورت می گیرد. به هر حال تغذیه نوزادان برای ملکه کار آسانی نیست و اولین سری کارگران که توسط ملکه پرورش داده می شوند معمولاً کوچکتر از کارگرانی هستند که در مراحل بعدی پرورش می یابند. گاهی ملکه تعدادی از نوزادان خود را که قادر به پرورش آن ها نیست از بین می برد. در موریانه چوب های خشک Kalotermitidae اولین دسته نوزادان که تماماً تبدیل به کارگران می شوند، یک موریانه سرباز هم تولید می شود. از آن به بعد تا تعداد کارگران به 20 تا 30 عدد نرسیده باشد، سرباز دیگری به وجود نمی آید. باید توجه داشت که ملکه پس از اولین سری تخم هایی که می گذارد، تا فعال شدن کارگران حاصل از این تخم ها دیگر تخم نمی گذارد.
موریانه سرباز
بر خلاف مورچه ها سرعت زاد و ولد موریانه در آغاز زیاد نیست و در شرایط آزمایشگاهی مشاهده شده که پس از یک سال تعداد آن ها در Reticulitermes به 40 تا 50 عدد می رسد. البته در مناطق حاره مسئله فرق می کند و در همین مدت تعداد موریانه های Macrotermes به چندین صدهزار می رسند.
مرحله دوم فعالیت موریانه ها از موقع فعال شدن اولین سری کارگران آغاز می شود. بعد از فعال شدن سری اول کارگران، ملکه فقط تخم می گذارد و بقیه فعالیت های داخل کلونی از پرورش نوزادان، توسعه لانه و تأمین غذا بر عهده کارگران است. در کلونی موریانه علاوه بر کارگران به سن رشد رسیده، پوره های سنین پایین تر هم در فعالیت های داخل کلونی مشارکت دارند و از نظر جنسیت در تمام مراحل ممکن است نر یا ماده عقیم باشند. در یک کلونی که رشد خوبی داشته معمولاً تعدادی موریانه سرباز مشاهده می شود که وجه تشخیص آن ها از سایر موریانه ها کپسول سربزرگ و آرواره های بلندی است که خوب رشد کرده اند. در موریانه های خانواده Kalotermitidae کارگر وجود ندارد و کار پرستاری و تأمین غذا در کلونی بر عهده پوره هاست. در این گروه فاصله بین دو تغییر مرحله زندگی موریانه در پوره مدت زمان زیادی طول می کشد.
مرحله سوم فعالیت موریانه با پیدا شدن افراد جنسی ( ماده ها و نرهای بالدار) خاتمه می یابد. البته کلونی به فعالیت خود ادامه می دهد و ملکه می تواند چندین سال به تولید مثل بپردازد، وقتی ملکه قدرت تخم ریزی خود را از دست داد، یا موریانه نر بارور از بین رفت، کلونی برای ملکه یا نر بارور یا هر دو آن ها جانشین تعیین می کند. جانشین های اولیه، موریانه های بالداری هستند که هنوز فرصت خروج از لانه و پرواز Nuptal را پیدا نکرده اند، در این صورت تعدادی از آن ها برای جایگزینی موریانه مادر انتخاب می شوند. از اختصاصات این موریانه آن است که بال های آن ها از محل شیار مخصوص جدا نشده است و قسمت قطع شده دارای لبه است که نشان دهنده قطع بال توسط آرواره های آن ها می باشد.
در صورتی که موریانه بالداری در کلونی نباشد از میان پوره های نر و ماده که در آن ها بال ها هنوز شکل نهایی به خودشان نگرفته اند، تعدادی به عنوان ملکه انتخاب می شوند. این افراد بدون تغییر جلد، ولی طی مراحل تکامل مورفولوژیک، از نظر جنسی بالغ شده و شروع به تخمگذاری می کنند. در این حالت بال ها به صورت صفحاتی کوچک به طور ناقص در پشت قفسه سینه باقی می مانند. اندازه این صفحات پشتی بستگی به سنی دارد که موریانه ها برای وظیفه تولید مثل انتخاب شده اند. این موریانه ها به صورت فردی اگر چه به اندازۀ ملکه اصلی تخم نمی گذارند، ولی تعداد زیادی از این موریانه ها در مجموع بیشتر از ملکه اصلی تخم می گذارند و باعث گسترش جمعیت کلونی می شوند. تعداد ملکه های جایگزین شده در موریانه های جنس Hodotermes گاهی به پنجاه عدد می رسد. این موریانه ها بر خلاف ملکه اصلی که اندازه آن چندین برابر موریانه های کارگر است، جثه خیلی درشتی ندارند. در موریانه های لانه کارتنی در مناطق حاره، ملکه اصلی سال ها عمر می کند و طول شکم به چندین سانتی متر می رسد. تصور می شود که مکانیسم تولید جنسیت موریانه اعم از اصلی یا ثانوی در ارتباط با فورمون هایی است که توسط جنس نر و ماده در کلونی پخش می شود و از این لحاظ مشابه زنبور عسل هستند.
در موریانه های خانواده Hodotermes ، Termitidae و Mastotermitidae،ممکن است توده هایی از کلونی اصلی جدا شده و از طریق تولید ملکه های ثانویه، کلونی های جدید را به وجود آورند.
طبقه بندی انواع موریانه ها
موریانه ها شامل شش خانواده و متجاوز از 200 گونه در نقاط مختلف دنیا می باشند که از این عده 6 تا 8 گونه از 2 تا 3 خانواده در ایران انتشار دارند.
کلید شناسایی خانواده های موریانه بر اساس افراد بالدار
پنجه ها به طور مشخص پنج مفصلی است، دارای بالشتک و شاخک ها حدود 30 مفصل دارد. بال عقبی دارای لُب آنال ( Anal Lobe) Mastotermitidae ـ پنجه ها از سطح بالایی چهار مفصلی دیده می شوند، شاخک ها به ندرت بیشتر از 27 بند و لب Anal مشاهده نمی شود.
پولک بال جلویی قاعده پولک بال عقبی را می پوشاند. بال ها مشبک است ـ پولک بال جلویی کوتاه و به قاعده بال عقبی نمی رسد.
دارای دو چشم ساده ـ فاقد چشم ساده
دارای فونتانل مشخص در جلوی سر Rhinotermitidae ـ فاقد فونتانل Kalotermitidae
کلید شناسایی بر اساس مقایسه سربازها
پنجه ها پنج مفصلی است ـ Mastotermitidae پنجه ها چهار مفصلی است و ندرتاً یک بند کوچک نیز دیده می شود.
چشم ها رنگی و Cerci خیلی بلند ـ چشم ها رنگین ولی Cerci خیلی کوتاه
سرگرد یا کمی مخروطی Hodotermitidae ـ سر پهن و کم و بیش زاویه دار Termitidae
دارای فونتانل در جلوی سرـ فاقد فونتانل Kalotermitidae
پیش گرده صاف و بدون لب جلویی Rhinotermitidae ـ پیش گرده شبیه زین و در قسمت جلو دارای برآمدگی Termitidae
کلید شناسایی بر اساس مقایسه کارگران
آرواره راست دارای یک دندانه کمکی در قاعده اولین دندانه کناری ـ آرواره راست فاقد دندانه کمکی.
حشرات معمولاً درشت، دارای پیگمان های رنگین ـ Termopsidae حشرات کوچک و سفیدرنگ است.
دارای چشم مرکب Hodotermitidae - فاقد چشم مرکب Termitidae
در خانواده های Mastotermitidae و Kalotermitidae کارگر حقیقی وجود ندارد.
کنترل و مبارزه با موریانه : اگر شما در تهران و یا شهرهای اطراف آن به سر می برید و موریانه به خانه شما هجوم آورده شرکت نگین دشت در ارائه خدمات زیست محیطی و درمان تخصصی از بین بردن انواع گونه های موریانه در خدمت شما عزیزان می باشد.
واتساپ 09124540649