حشرات مفید در زندگی بشر چه نقشی داشته اند
نگاهی به زندگی حشرات ما را بر آن می دارد که بدانیم وجود و حیات حشرات برای چه منظوری بوده است که از گذشته‌های دور تا کنون حشرات به شکل‌های مختلف با زندگی انسان ارتباط داشته‌اند و براساس این ارتباط حشرات را به دو گروه تقسیم می‌کنیم:
1- حشرات مفید
2- حشرات مضر
اولین گروه از حشرات مفید، حشرات گرده افشان هستند. گرده افشانی به معنای انتقال گرده از پرچم به مادگی گل دیگر است. بعضی از گیاهان مقادیر زیادی گرده تولید میکنند که باد مهمترین عامل انتقال آنها محسوب میشود، ولی اکثر گیاهان مقادیر بسیار کمی گرده تولید میکنند که این گیاهان برای گرده افشانی خودشان نیاز قطعی به عامل خارجی دارند که مهمترین آنها حشرات هستند.
در بین حشرات زنبورهای بالاخانواده‌ی آپویداها (Apoidea) مخصوصاً زنبور عسل با نام علمی آپیس میلی‌فرا (Apis mellifera) از بیشترین اهمیت برخوردار است.
دومین گروه از حشرات، حشرات هستند که تولید فرآورده‌های تجاری و غذایی میکنند. از جمله‌ی این فرآورده‌ها عسل و موم است که توسط زنبور عسل و بعضی دیگر از گونههای زنبورهای خانواده آپیده (Apoide) تولید میشود. از دیگر این فرآورده‌ها ابریشم است که توسط پروانه کرم ابریشم با نام علمی بومبیکس موری (Bombyx mori) از خانواده بومبوسیده (Bombycidae) و بعضی دیگر از گونههای این خانواده تولید میشود. یکی دیگر از فرآورده‌ها لاک است که در کشورهای جنوب شرق آسیا توسط نوعی شپشک تولید میشود. این شپشک در سطح ساقه بعضی از گیاهان مثل گونههای خاصی از انجیر، ترشحاتی تولید میکند. ضخامت لاک در بعضی از ساقه‌ها به یک سانتی‌متر می‌رسد، که کشاورزان برای استخراج لاک، این ساقه‌ها را بریده و به تمام نقاط دنیا صادر میکنند. و بعنوان وسیله‌ی آرایشی، یا آزمایشگاهی کاربرد دارد.
ارزش 220 میلیارد دلاری حشرات در سال برای مردم جهان
زنبورها و سایر حشرات گرده افشان به خاطر کمک به رشد میوه ها، سبزیجات، دانه های روغنی، قهوه، کاکائو و ادویه جات، ارزشی برابر 220 میلیارد دلار در سال را دارا هستند.
نقش حشرات در تحقیقات علمی
حشرات یکی از بهترین موجودات آزمایشگاهی هستند که در مطالعات بیولوژیکی و ژنتیکی کاربرد فراوان و موثری دارند،مانند مگس سرکه Drosophilia melanogaster که در کشف اصول علم ژنتیک کمک شایانی به محققین نمود.همچنین در مطالعات سم شناسی از مگس خانگی و سوسری به وفور استفاده می شود. بسیاری از اصول جنین شناسی،رفتار شناسی و حیوانات عالی نیز طی بررسی و مطالعه عکس العمل های حشرات کشف شدند.
استفاده از حشرات مفید در علم پزشکی
در طی سالهای جنگ جهانی اول دکترBaer متوجه شد که زخم سربازانی که چند ساعتی روی زمین جبهه استراحت کرده اند دچار عفونت نشده و حتی زود تر از زخم های پانسمان شده التیام می یابد.تحقیقات نشان داد که زخم افراد پانسمان نشده مورد حمله لاروهایی از خانواده دوبالان(مگس ها) قرار گرفته و این لاروها با نفوذ به درون زخم تمامی بافتهای مرده،عفونی و فاسد را خورده و از بین برده بودند.
امروزه از این لاروها دارویی به نام آلانتوئین تهیه شده که از آن برای پانسمان و التیام زخم ها استفاده می شود.
داروهای مختلفی از زنبور ساخته می شوند ،به این صورت که زنبور عسل زنده را در الکل قرار داده و به مدت یک ماه در جایی گرم نگهداری کرده تا به تدریج بدن زنبور جذب الکل شود.این دارودر سال 1858 به همراه گل تاج الملوک برای معالجه دیفتری،باد سرخ، استسقاء،سرخک و تورم های همراه با التهاب و سوزش در سطح جهان استفاده شده است.
از دیگر فواید زنبور عسل در پزشکی استفاده از زهر زنبور عسل است که از زمانهای دور در درمان بیماری هایی همچون آرتروز و رماتیسم،به طور سنتی به کار می رفته و امروزه نیز از آن به شکل مدرن و آکادمیک در فرمهای مختلف دارویی برای این دسته از بیماری ها استفاده می شود.
زهرزنبور عسل به علت اثر گذاری سریع روی سیستم عصبی یک نروتوکسین شناخته شده است که در صورت رعایت پروتکل درمانی از آن می توان به عنوان داروی اعصاب استفاده کرد.در عصری که برای بیماری های صعب العلاج نظیرCP;MS;ALS داروهای کارساز و قطعی موجود نیست،ا ین ماده می تواند در تعدادی از این بیماری ها نقش درمان کننده و در برخی موارد عامل بازدارنده از توسعه بیماری باشد.مورد دیگری که در ایران دارای اهمیت زیادی است،استفاده از داروی شکر تیغال می باشد که پیله حشره ایست به نام Larinus mellificus از خانواده Curclionidae یا سرخرطومی ها که روی بعضی از گیاهان خانواده Compositae زندگی می کند.لارو پس از طی دوران لاروی از فضولات خود پیله هایی درست می کند به رنگ سفید و با سطحی ناصاف که در واقع این پیله مصرف دارویی داشته و در طب سنتی برای معالجه گلو درد و سرفه استفاده می شود.این ماده برای اولین بار توسط شخصی به نام Guibourt در سال 1858 کشف شد.از این ماده در سوریه به عنوان ماده غذایی نیز استفاده می شود.به این ماده Sugar nest نیز گفته میشود.
اخیرا دانشمندان به حشرات به عنوان منبعی برای تولید داروهای جدید نیز می نگرند.از نظر این دانشمندان حشرات چون از موادی که از نظر مولکولی بسیار مفید اند و اغلب نیز خاصیت ضد سرطانی بسیار قوی دارند تغذیه می کنند،می توانند در داروسازی نیز کاربرد داشته باشند.به همین منظور دکتر Trowel و پرفسور Rod Richards از دانشگاه ملی استرالیا و دکتر Peter collignon از بیمارستان کانبرا در استرالیا مشغول تحقیق روی تولید داروهای جدید از حشرات می باشند و درصدد هستند که آنتی بیوتیکهایی تولید کنند که میکرو ارگانیزمها نتوانند به آن مقاومت نشان دهند.
حشرات مفید در گرده افشانی
حشرات با عمل گرده افشانی باعث بهبود کیفی و کمی محصولات کشاورزی می شوند.گیاهانی که برای تلقیح شدن نیاز به حشرات دارند معمولا یا گلهای بزرگ و مشخصی دارندو یا بوی مخصوصی که حشره به طرف آن جلب می شود و یا طعم شهد گل برای حشره مطلوب است و حشره از آن به عنوان منبع غذایی استفاده کرده و در عین حال باعث انتقال گرده هم می شود.در برخی کشورها موسساتی وجود دارد که حشرات گرده افشان را پرورش داده و به کشاورزان می فروشند.زنبور عسل یکی از حشرات مفید در امر گرده افشانی است و به نظر می رسد که برای هر هکتار زمین در حدود 6 کندوی زنبور عسل کافی باشد. اما زنبور عسل به خاطر داشتن خرطوم کوتاه نمیتواند خود را به منبع شهد بعضی گلها برساند. چنین گلها یی توسط زنبورهای Bombus که دارای خرطوم بلندی هستند گرده افشانی می شوند.
نقش حشرات در نظافت محیط زیست
حشرات در امر نظافت و از بین بردن فضولات و لاشه حیوانات و در نتیجه کمک به بهداشت محیط نقش بسزایی دارند.مثال جالب در این رابطه استفاده از گونه های مخصوصی از سوسک سرگین در استرالیا ست که دولت استرالیا از آن به عنوان وسیله ای برای تمیز کردن مراتع از فضولات دامها استفاده میکند.این حشره فضولات دامها را به صورت گلوله های کوچک در آورده و به زیر خاک منتقل می کنند و سپس روی آن تخمگذاری می نمایند.بدین ترتیب میلیون ها حشره عمل پخش کردن و زیر خاک کردن کودهای دامی در مراتع را انجام می دهند.به جرات می توان گفت که اگرحشرات لاشه خوار وجود نداشتند به سادگی امکان نداشت که محیط اطراف خود را از لاشه و اجساد جانوران و آلودگی های ناشی از آنها پاک کنیم.
درمان انواع بیماریها با نیش زنبور
نیش زنبور به بهبود و درمان این مشکلات و بیماری ها کمک می کند:
1- بیماری های خود ایمنی
2- بیماری های عصبی
3- ام اس (ms)
4- پینه و سختی پوست
5- آماس و ورم پستان
6- گرفتگی عضلات
7- زونا
8- نقرس
9- آسیب به آرنج
10- آسیب به زردپی
11- کمردرد
12- دردهای مزمن
13- اختلال اعصاب
14- کاهش کلسترول خون
15- روماتیسم و درد مفاصل
16- آرتریت یا ورم و التهاب مفاصل
17- افسردگی
18- بیماری های پوستی
19- دردهای قاعدگی
20- واریس یا بزرگ شدن رگ در پاها
21- سندرم خستگی مزمن
22- ناتوانی های جنسی
درمان زخم‌های عفونی با لارو مگس
استفاده از لارو مگس، زمینه درمانی مشترکی بین پزشکی و حشره شناسی است که تاکنون جان هزاران زخمی را در کشورهای مختلف نجات داده است، بدون این که این افراد نیاز به بستری شدن در بیمارستان یا اعمال جراحی داشته باشند.
لارو درمانی (Maggot Therapy) که با استفاده از لارو نوعی حشره به نام «Lucilia Sericata» انجام میشود، برای درمان زخم‌های دیابتی، زخم‌های بستر، سوختگی، عفونت استخوان (استئومیلیت)، عفونت‌های بعد از عمل جراحی و Carbuncle کاربرد کاملا موثری دارد.
حشرات مفید
این حشرات که تحت عنوان حشرات مفید نامیده میشوند ، در عرصه طبیعت نقش مهمی را درجلوگیری ازتکثیرسریع آفات وبرقراری تعادل حیاتی Equilibri biologiquc) ) دارا میباشند . درذیل بطور خلاصه به برخی از گونه های حشرات مفید ، جهت آشنایی هرچه بیشتر،بطورخلاصه اشاره می کنیم:
1- کفشدوزک ها : (Lady beetles)
این حشرات درمراحل رشدی خود، لارو وحشره کامل ، شکارچی بوده وبا اشتهای فراوان ازآفات مخصوصا ،شته ها وشپشکهای نباتی تغذیه می کنند.
هرچه این حشرات کوچک و رنگارنگ اشتهای زیادی ندارد. کفشدوزک ها از آفات باغات و مزارع تغذیه می کنند و هزاران حشره مضر مانند شته ، مگس سفید ، شپشک و دیگر آفات رایج را که به سلامتی گیاهان شما آسیب می رسانند می خورند.
حشرات فوق دراکثر مواقع ، بروی گیاهان مختلف در طبیعت ومزارع وباغات که مورد هجوم آفات مکنده قرارگرفته اند،به چشم میخورند.نکته مهم دراین ارتباط اینست که چنانچه مقدار غذای کافی از میزبانان متفاوت درمحل زندگی این حشرات مفید موجود نباشد، جهت بقاء نسل وبطور طبیعی به سایرمناطق مهاجرت مینماید.درحال حاضر درقسمتهای شمالی کشور ازکفشدوزک ها جهت مبارزه با آفاتی چون: شپشکهای استرالیائی و آردآلود بر روی چای ومرکبات ،بطور استفاده می نمایند.
2-شیخک ها : (Praying mantids)
حشرات فوق درمراحل پورگی وحشره کامل ، بطورمداوم سایرحشرات راشکاروازآنها تغذیه مینماید. شیخک ها بطور دسته جمعی ،تخمهای خود رادرکیسه های مخصوص وروی شاخه ها گیاهان مختلف قرارداده ،که دراکثرباغات ودرختان به چشم میخورد.
نکته مهم درارتباط با این حشره اینست که گاهی درصورت عدم دسترسی به غذا ، اقدام به همنوع خوراکی نموده یا (Cannibalism)
و همچنین نکته منفی این حشرات نیزاینست که شیخک ها خود بدنبال طعمه نرفته ومنتظر طعمه می مانند.میزبان های این شکارگر شامل: ملخ ها، سیرسیرک ها، زنبور ها ، پروانه ها ، مگس ها و….
3-آسیابک ها : (Drag flies )
حشرات فوق نیزجزء حشرات مفید بوده وشبیه به سنجاقک ها میباشند، با این تفاوت که معمولا جثه آنها بزگتر ودارای دوجفت بال میباشند،حال آنکه سنجاقک ها ،کوچک و یک جفت بال دارند. این حشرات نیز شکارچی بوده ومعمولا درنزدیکی و روی آب استخرها ،جویبارها ،با پروازهای بلند وسریع خود قابل تشخیص هستند. درطبیعت به رنگهای متنوعی دیده میشوند. شکارچی فوق ،طعمه خود را درحال پرواز شکارنموده وغذای اصلی آن شامل پشه ها و مگس ها میباشد.
4-بالتوری سبز : (Green lacewings)
لارو های بالتوری بعنوان شکارچی محسوب شده وبا تغذیه از آفاتی چون : شته ،شپشک های نباتی و سایرحشرات مکنده وتخم شب پره ها ، باعث کاهش جمعیت آفات میشوند. تخم با لتوری ها ، دارای ساقه ابریشمی نسبتا بلندی است که بوسیله آن روی برگ وساقه ویا شاخه درختان چسبانده
میشود،که بوفور در طبیعت میتوان یافت. حشرات کامل بالتوری ، از دانه های گرده ،شهد های نباتی و عسلک دفعی توسط شته ها ،تغذیه مینماید .
5-زنبوران شکارچی و انگل (Common wasps)
زنبورتریکوگراما ، ازکوچکترین زنبورهای پارازیت بوده که با قراردادن تخم خود در داخل بدن میزبان یا تخم آفت ، درطول مراحل تکاملی زندگی خود ،با استفاده ازمحتویات بدن میزبان ،سبب مرگ آن میشوند. درگروه دوم نیز،با شکار طعمه خود بطور مستقیم از آن تغذیه میکنند.
6-سن های شکارگر : True bugs
این حشرات با فعالیت حشره خواری خود،بصورت شکارچی بروی تعداد کثیری از آفات نباتی دیده میشود،مخصوصا:شته،شپشک های نباتی وبال ریشکداران ،سخت بالپوشان،پروانه ها، کنه ها و…این حشره مفید در مبارزات بیولوژیکی از اهمیت زیادی برخور دار است،به مراحل مختلف رشدی آفت صدمه زده وبا تزریق آنزیمهایی محتویات بدن میزبان را ابتدا تخریب وسپس سونداژ میکند.
ارزش این حشرات مفیددرتقلیل جمعیت آفات نباتی بعلت تغذیه توام پوره و حشره کامل از یک میزبان ، غالبا زیاد و درمقایسه با سایر حشرات بیولوژیک قابل توجه میباشد.
7- شیر مورچه : (Antlions)
درواقع جزء بالتوری های خانواده Myrmeleonidae بوده وبعنوان شکارچی مخوف خاکهای نرم رودخانه ومزارع وجاده های خاکی مشهور است . این حشرات مفید تخمهای خود رادرخاکهای نرم قرار داده ولارو آن درته این گودال تعبیه شده و قیف مانند کمین نموده ومنتظر طعمه خود میماند. شیر مورچه بیشتر درنواحی جنوب وجنوب غربی آمریکا یافت شده واز حشراتی چون : مورچه ، سوسک ها وسایر حشرات رونده تغذیه مینماید .
8- مگس های شکارچی : (Flies predators)
در راسته دو بالان فعالیت حشره خواری ،غالبا منحصر به یکی از مراحل رشدی (لارو یا حشره کامل) میباشد.دراین حشرات تعداد گونه های شکارچی بیشتر از گونه های انگلی میباشد .حشرات کامل معمولا از شیره گیاهان وعسلک دفعی حشرات مکنده تغذیه نموده ولارو ها شکارچی محسوب میشوند ،مانند لاروهای مگس سیرفید(خانواده Syrphidae) . میزبانهای این لاروهای شکارچی شامل : انواعی از شته، موریانه ،زنبورها و…. درخانواده مگس‌های تاکینیده (خانواده Tachinidae ) درمرحله لارو، بصورت انگل داخلی آفات عمل مینماید. مگس‌های مزبور گاهی نیزبصورت شکارچی فعالیت میکنند
راسته هایمنوپترا (Hymenoptera)
راسته بال غشائیان یکی از سودمندترین گروه‌های حشرات است. این راسته در برگیرنده تعدادی از گونههای پارازیتوئید و شکارگر حشرات است که نقش ارزندهای در ایجاد تعادل جمعیت گونههای مختلف دارد. همچنین از مهم ترین گرده افشانهای گیاهان بوده و تعداد کمی هم گیاهخوار میباشند. این راسته از نظر بیولوژیک و زیست شناسی بسیار متنوع بوده و تعدادی از آنها بصورت انفرادی زندگی میکنند و تعداد دیگری هم دارای زندگی اجتماعی در سطوح مختلف هستند. عالیترین سطح زندگی در برخی از گونههای این راسته مثل زنبورهای خانواده آپیده (Apidae) و زنبور عسل معمولی دیده میشود.
گونه های بالدار زنبورها چهار بال دارند که غشایی بوده و بال‌های عقب کوچک‌تر از بال‌های جلویی است و بوسیله قلابهای بسیار ریزی به نام هامولی (Hamuli) به بال‌های جلو متصل می شوند و سبب هماهنگ شدن بال‌های جلو و عقب به هنگام پرواز میشوند.
زنبورها دارای دگردیسی کامل هستند و شفیره آنها از نوع اکسریت (Exarate) یا آزاد است. در این نوع شفیره شاخک، پاها و بالها آزاد است و بنابراین شبیه به یک حشره کامل مومیایی شده بنظر می‌رسد. لاروها در تعدادی از زنبورها از نوع اروسی‌فرم (Eruciform) و در اکثر آنها از نوع ورمیفرم (Vermiform) هستند. لارو اروسی‌فرم زنبورها که مربوط به زیر راسته سیمفیتا(Symphyta) است از طریق بیش از پنج جفت پای کاذب شکمی یا پرولگ (Proleg) از لارو پروانهها تشخیص داده میشود.
زنبورها به دو دسته تقسیم میشوند که عبارتند از :
1. سیمفیتا(Symphyta)
2. آپوکریتا (Apocrita)
3. سیمفیتا (Symphyta)
در زیر راسته سیمفتیا پای عقبی زنبورها در قاعده حداقل سه سلول بسته دارد بعلاوه یک شکم عریض که به قفسه سینه متصل میشود. اکثر گونههای این زیر راسته گیاهخوار هستند. در حالیکه در زیر راسته آپوکریتا شکم باریک شده و از طریق یک ساقه به قفسه سینه متصل میشود و در بال عقبی، بیش از دو سلول بسته وجود دارد. در ضمن اغلب شکارگر یا پارازیتوئید هستند و کمی هم گیاهخوار میباشند.
اکثر گونه های زیر راسته سیمفتیا خانواده های متعددی در ایران دارند که در ذیل به آنها اشاره میشود:
1. آرژیده (Argidae)
2. پامفیلیده (Pamphilidae)
3. سفیده (Cephidae)
4. تنتتردینیده Tenthredinidae)
5. زایلیده (Xyelidae)
6. اوروسیده (Orussidae)
بجز گونه های خانواده اوروسیده که پارازتیوئید سوسکهای چوب‌خوار خانوادههای سرامبیسیده (Cerambicidae) و بپرستیده(Buprestidae) هستند، بقیه خانواده های این زیر راسته گیاهخوار هستند. مثلاً در خانواده آرژیده گونه های به نام آرژ رزه (Arge rosae) از گل رز تغذیه میکند که در شمال ایران انتشار دارد.
در خانواده سفیده گونه هایی مانند سفوس سینکتوس(Cephus Cinctuse) و سفوس پیگمئوس (Cephus Pygmaeus) از غلات تغذیه میکنند.
در خانواده تنتردینیده(Tenthredinidae) گونههای کالیروآلیماسینا(Caliroa limacina) و هاپلوکامپابویس (Haplocampa brevis) در روی درختان میوه به عنوان آفت مطرح هستند. و از خانواده سریسیده در شمال ایران گونهای به نام سیرکسسا (Sirex sah) بر روی صنوبر و نارون خسارت ایجاد میکند. پس در زیر راسته سیمفتیا بجز تعداد معدودی از خانواده اوروسیده و بقیه خانوادهها عموماً گیاهخوار هستند.
آپوکریتا(Apocrita)
زنبورهای خانواده آپوکریتا به دو دسته تقسیم میشوند:
1. آکولئاتا(Aculeata) ؛ در این گروه تخم‌ریز به نیش تبدیل شده است. نیش یک مکانیزم دفاعی است که برای تزریق سم به بدن طعمه بکار می‌رود.2. پارازتیکا(Parasitica) ؛ در این گروه تقریباً اکثریت گونه ها تخم ریز هستند و در واقع وظیفه تخم ریزی را بر عهده دارند.
از گروه آکولئا تا زنبورهای خانواده وسپیده (Vespidae) دارای زندگی اجتماعی هستند. گونه و پا اورینتالیس(Vepa Orientalis) در این خانواده، یک زنبور قهوهای رنگ بزرگ است. خانواده های وسپیده و همچنین اسفیسیده (Sphecidae) که دربرگیرنده گونه های انفرادی هستند تقریباً همگی شکارگرند و برای پرورش نوزادشان لارو انواع حشرات مخصوصاً لارو پروانه ها را شکار میکنند.
همچنین خانواده تیفیئیده (Tiphiidae) و اسکولوئیده(Scoliidae) پارازیت لارو کرمهای سفید ریشه، در داخل خاک هستند.
واتساپ 09124540649