پروانه مینوز مرکبات

 نام عمومی حشره : پروانه مینوز مرکبات (Citrus leaf-miner)

نام علمی : phyllocnistis citrella

بیشترین خسارت : روی درختان زیر 5 سال و نهال ها

مینوز مرکبات ( phyllocnistis citrella ) حشره ایی است که در مناطق گرمسیر و درتمام فصل‌های سال فعالیت دارد در زمستان در زیر برگ‌های خشک وپناهگاه‌های دیگر به سر می‌بردحشرات کامل تخمهای خود را در سطح زیرین برگ ودر داخل پارانشیم قرار می‌دهند لارو آن زیر اپیدرم برگ از پارانشیم سبز رنگ برگ وسر شاخه‌های جوان چوبی نشده تغذیه می‌نماید .مسیر حرکت لارومارپیچی است در اثرتغذیه لارو برگ ها٬ پیچیدگی پیدا می‌کنند وسطح سبزینه برگی کاهش می‌یابد پس از آن لارو خود را به حاشیه برگ می‌رساند لبه برگ را تا می‌زند ویک محفظه شفیرگی درست می‌کند بعد تبدیل به شفیره می‌شود سپس از محفظه شفیرگی به صورت حشره کامل خارج می‌شود .دورهٔ لاروی حشره بین ۴٫۵ تا ۲۳روز است و دورهٔ شفیرگی ۵ تا۲۴ روز به طول می‌انجامد طول دورهٔ زندگی یک نسل آفت در شرایط مساعد ۱۲تا۳۰ روز می‌تواند یک نسل ایجاد نماید وبه طور متوسط سالیانه ۸تا۱۱ نسل در سال داشته باشد.

 تاریخچه:

سابقه این آفت در دنیا به سال 1914 و به فلوریدای آمریکا بر می گردد که سال بعد در فیلیپین تهدید جدی محسوب شد . در آن زمان این بیماری به معدن پوست میوه معروف شده بود که درحال گسترش و توسعه بود . در سال 1981 تقریبا در اکثر مناطق مرکبات خیز آمریکا این بیماری گزارش شد و به عنوان یک آفت جدی و بالقوه مورد توجه قرار گرفت . این آفت حتی به گیاهان تزئینی هم حمله می کرد و خساراتی به بار می آورد . در سال 1994 این بیماری تمامی فلوریدا را در برگرفت و با نرخ هجوم 90 درصد به سرعت از آفات مهم تلقی شد و از آنجا به آمریکای لاتین گسترش یافت . در سال 2000 این آفت از کالیفرنیا به مکزیک گسترش یافت و بسیاری از باغات مرکبات را درگیر خود کرد .

توزیع گسترده این آفت در آسیا به سال 1920 می باشد که از عربستان به هند و اندونزی و در سال های بعد به کشور های تایوان ، ژاپن و ایران راه یافته است حتی قبل از این که این آفت به آسیا برسد گزارش های غیر رسمی از وجود این آفت در آفریقا وجود دارد که در کشور های شرق آفریقا شیوع آن مورد بحث میان مرکبات داران بوده است .

حشره پروانه مینوز مرکبات برای اولین بار در سال 1340 توسط فرحبخش در نواحی مرکبات خیز استان خوزستان و فارس گزارش شد ولی در شمال کشور هیچ گونه گزارشی در دست نبود تا اینکه در سال 1373 به عنوان یک آفت جدید در باغ های استان های شمالی کشور ظاهر شد و در مدت کمتر از یک سال به تمامی نواحی مرکبات خیز سواحل دریای خزر انتشار پیدا کرد .

درباره آفت مینوز مرکبات

این حشره در مناطق گرمسیردر تمام فصول سال فعال است . هر کجا که سرمای زمستانه وجود داشته باشد زمستان را به صورت حشرات کامل در زیر برگهای خشک و پناهگاه های دیگر به سر می برد یعنی در مناطق جنوبی کشور در تمام سال فعال اما در سواحل دریای خزر در زمانی که هوا گرم می شود ( معمولا از اوایل خرداد تا اواخر آبان ) فعال می باشد . حشرات کامل معمولاً تخم های خود را در سطح زیرین برگ و در داخل پارانشیم قرار می دهند .

دوره جنینی تخم 2 تا 10 روز به طول می انجامد .

لارو ها پس از خروج زیر کوتیکول برگ دالان های کج و معکوج ایجاد می کنند .

دوره لاروی بین 4.5 تا 20 روز و شفیرگی 6 تا 20 روز به طول می انجامد .

طول دوره رشدی حشره متناسب با درجه حرارت و از 2 تا 8 هفته متغیر می باشد و می تواند سالیانه 8 تا 11 نسل در سال داشته باشد اما در شمال ایران بین 6 تا 8 نسل دارد .
پروانه بالغ مینوز مرکبات به رنگ سفید بوده و فاصله بین دو بال آن 4 تا 8 میلیمتر می باشد . نوع خاکستری رنگ آن هم دیده شده که با چند نقطه سیاه و قهوه ای مایل به زرد بر روی بدن و دارای دو نوار باریک خاکستری تیره که از نوع سفید آن متمایز است. 

لارو این پروانه 3 میلیمتر طول داشته و زرد شفاف مایع به سبز و یا شفاف و بی رنگ می باشد و این لارو ها بر روی برگ ها و جوانه تابستانه که حدود 3 میلیمتر رشد کرده اند ، گذاشته می شود . لارو سن آخر ، عمدتاً خود را به حاشیه برگ رسانده و لبه برگ را تا حدودی تا زده و محفظه شفیرگی درست نموده و در آن تبدیل به شفیره می گردد . پس از چند روز حشره کامل از محفظه شفیرگی خارج می شود . طول دوره زندگی یک نسل آفت بسیار کوتاه و در شرایط مساعد هر 30-12 روز یک نسل می تواند ایجاد نماید.

لارو این آفت از زیر اپیدرم برگ و از پارانشیم سبز رنگ برگ و سرشاخه های جوان چوبی نشده تغذیه می نماید . مسیر حرکت لارو عمدتاً مارپیچ بوده و در وسط مسیر حرکت لارو فضولات سیاه رنگ لارو قرار دارد . در اثر تغذیه لارو ، برگ ها پیچیدگی پیدا کرده و سطح سبزینه برگی کاهش می یابد و نتیجه آن رنگ پریدگی برگ های درخت می باشد . این بیماری شانس ایجاد بیماری شانکر باکتریایی مرکبات را افزایش داده و در مواردی دیده شده که پس از ایجاد دالان در داخل برگ و چروکیده شده برگ ها ، شانکر باکتریایی حمله کرده و درخت را مورد هجوم خود قرار می دهد .

خسارت :

اساسی ترین خسارت این آفت و بیماری به درختان جوان و نهال ها می باشد . این آفت با حمله به برگ های جوان نهال ها و درختان کم سن و سال ، آن ها را از بین برده و در نتیجه فرآیند غذاسازی و فتوسنتز در درخت مختل و گیاه ضعیف شده و در نتیجه رو به زوال و خشکیدگی می رود و در صورتی که جلوی بیماری گرفته نشود تعداد درختان مبتلا به طرز چشمگیری افزایش یافته و در نهایت تمامی باغ به این بیماری مبتلا می شوند . اما درختان مسن و بزرگ به علت قوی بودن و قدرت فتوسنتز بالا از این بیماری آسیب نمی بینند و می توانند در مقابل این بیماری مقاومت کنند ولی در صورت عدم مبارزه ، آفت ها بر روی این درختان تخم ریزی کرده و عاملی برای آسیب رساندن به نهال ها و درختان جوان می شوند .

این بیماری در جیرفت و کهنوج نیز یکی از آفات مهم محسوب می شود . در این مناطق ، آفت به طور میانگین از اواخر مهرماه در منطقه ظاهر شده و تا اواخر بهمن و قبل از رسیدن سرمای زمستان ، فعال می باشند و در بهار و اواخر فروردین دوباره جمعیت افزایش یافته و در اردیبهشت به اوج خود می رسد .

در سواحل شمالی هم برای درختان جوان تهدید جدی محسوب می شود به طوری که در بازدیدی از یکی از باغات شهرستان ساری به عمل آمد مشخص شد زمین وسیعی که تازه نهال کاری شده بود به علت بی توجهی باغدار به بیماری مینوز 94 درصد درختان بر اثر آفت مینوز ، دچار خسارت شدید شدند و بعد از 2 سال رسیدگی پیاپی و مبارزه جدی با بیماری 90 درصد درختان آسیب دیده توانستند به حالت عادی برگردند و بقیه درختان یا خشک شده و یا به حدی ضعیف شدند که دیگر قادر به احیای خود نیستند و در آینده دچار خشکیدگی و مرگ می شوند .

مبارزه :

1- طبق تحقیقات انجام شده و توصیه هایی که معاونان وزارت جهاد کشاورزی و پژوهشگران مرکبات انجام داده اند استفاده از سموم انتخابی و موثر نظیر کونفیدور ( ایمیداکلوپرید و ورتمیک ( آبامکتین ) به میزان 0.5 لیتر در 1000 لیتر آب به طور تناوبی ( هر 10 یا 15 روز و معمولا در زمانی که خسارت در حال گسترش است ) در حال حاضر یکی از موثرترین روش های مقابله با این آفت است و استفاده از سموم دیگر تاکنون به طور عموم توصیه نشده است . علت آن هم این است که در صورت استفاده از محلول ها و سموم دیگر ممکن است اختلال بیولوژیکی در آفات مفیدی که علیه بیماری عمل می کنند ایجاد شود و در صورت تکرار استفاده بی رویه از سموم غیرمجاز ، ممکن است تعادل بیولوژیکی منطقه از بین برود و بیماری فرصت بیشتری برای انهدام نهال ها و برگ های تازه نفس داشته باشد .

نکته قابل توجه در سمپاشی این است که برخلاف روغن های مرکبات باید سمپاشی تنها بر روی جوانه ها و برگ های آلوده انجام شود و از سمپاشی تمام درخت جدا خودداری شود . درجه حرارت هوا به بيش از 35 درجه سانتي گراد از مصرف روغن ولك همراه با سموم توصيه شده عليه آفت مينوز اجتناب شود

نکته : باز هم تاکید می شود سمپاشی بر روی درختان بالای 5 سال توصیه نمی شود مگر اینکه خسارت فوق العلاده شدید باشد .

2- تنظیم دوره های آبیاری درختان در تابستان ، استفاده از کودهای میکرو و ماکرو به منظور تسریع در رشد سرشاخه های جدید و نورسته با هماهنگی و نظر کارشناسان ذیربط و حذف سریع پاجوش ها ، تنه جوش ها و نرک ها که یکی از عامل های اصلی بیماری هستند ، در کاهش جمعیت آفت تاثیر به سزایی دارد .

این نکته باید مورد توجه قرار بگیرد که در زمان اوج فعالیت آفت ( که معمولا در شمال ایران تیر ، مرداد و شهریور است ) از دادن کودهای ازته اضافی و آبیاری های بی مورد که سبب تحریک و افزایش جوانه زنی و نهایتا خسارت حداکثری می گردد بایستی جلوگیری شود .

3- همچنین توصیه هایی وجود دارد که در ایران به ندرت رعایت می شود که عبارتند از :

استفاده از کلاه ، ماسک ، دستکش و لباس مخصوص سمپاشی ، عدم خوردن و آشامیدن و سیگار کشیدن هنگام سمپاشی و شستن اعضاء آلوده بدن بلافاصله پس از اتمام کار با آب و صابون .

4- برنامه ریزی برای انجام مبارزه بیولوژیک با استفاده از زنبور پارازیت از خانواده Eulophidae به نام Pediobius sp که از روی شفیره های این حشره جداسازی و شناسایی شده است .

5- استفاده از ارقام مقاوم هم یکی از راه های دیگر می باشد . طبق بررسی که در مازندران انجام شد معلوم شد رقم تامسون سالوستیانا روی پایه شل محله بیشترین آلودگی و رقم خونی مورو روی پایه نارنج کمترین آلودگی را از آن خود کردند .

6- هرس شاخه های آلوده برای از بین بردن تراکم و تخم های آفت می تواند در کنترل آفت موثر باشد .

5- مورد دیگری که اخیرا مورد استفاده قرار می گیرد استفاده از تله های فرمونی است . این روش به عنوان روش بیولوژیک ، روش مناسبی است و میتوان زمان و میزان حمله آفت را تا حد دقیقی بدست آورد . این فرمون ، فرمون جنسی می باشد که برای پیش اگاهی استفاده می شود و هر هفته تعداد حشره روی تله شمارش می گردد .

زمان تعویض : هر6 هفته لور ها تعویض می شود ، تله ها بلافاصله بعد از نصب فعال و شروع به جذب می کنند در ابتدا جذب بیشتر انجام می گیرد ولی به مرور از قدرت جذب کاسته می شود .

نوع تله پیشنهادی :

Delta trap , wing trap در وینگ تراپ لور در صفحه پائین تله در داخل قسمت چسب زده نصب گردد . در Delta trap لور در بخش داخلی تله و در قسمت محل اتصال به درخت نصب شود . محل نصب تله باید در نیمه بالایی در محل تاج گیاه باشد.

تعداد تله مورد نیاز : برای ردیابی 1 تله در هر هکتار پیشنهاد می شود ، چنانچه متجاوز از 2 حشره توسط تله در شب شکار شود حتما جهت کنترل اقدام شود .

نحوه نگهداری : سعی شود مور در جای خشک در سایه و درشرایط مناسب میتوان بین 3- 36 ماه لور را نگهداری کرد .

احتیاط لازم : از آنجاییکه لور ها سمی نیستند می توانید بعد از استفاده خارج از محل مصرف در کیسه زباله ریخته و از بین ببرید .

  اما در نحوه استفاده و زمان کاربرد آن باید موارد زیر مورد توجه قرار بگیرد :

•  لور ( کیسه آلمینیومی حاوی فرمون وکیوم شده ) تا زمان استفاده همچنان در پوشش آلمنیومی و در داخل یخچال و یا در جای خنک نگهداری شود .

• چنانچه در یک منطقه برای دو حشره تله گذاری می کنید از دستکش یکبار مصرف استفاده کنید و در هر بار جابجائی لور دستکش را عوض نمائید .

• در زمان نصب تله ها در هر منطقه برای پیش آگاهی حداقل تله ها 100 متر از هم فاصله داشته باشند . چنانچه در یک منطقه برای دو گونه حشره تله گذاری می شود تله ها نباید پهلوی هم نصب شوند و حد اقل فاصله 10 متر رعایت گردد ، موقع تله گذاری 50 متر از حاشیه باغ فاصله بگیرید .

• هیچوقت بیش از یک لور در یک تله نصب نگردد .

•  چنانچه دو نوع تله برای دو گونه حشره استفاده می کنید حتما تله ها را علامت گذاری نمائید .

• سعی شود لور با صفحه چسبی تله در تماس نباشد و همواره لور بطور آزاد در وسط تله نصب گردد .

•  هیچوقت از فرمون پیش آگاهی برای کنترل آفت استفاده ننمائید ، مگر در دستور کار دلیلی علمی برای اینکار قید کرده باشد .

•  چنانچه صفحه چسبی تله شما پر از گرد و غبار یا حشره شد و یا به هر دلیلی پاره گردید فقط صفحه چسبی را تغییر داده و فرمون قبلی را همچنان استفاده کنید .

• معمولا هر فرمون تا زمان خاصی کارائی دارد که روی بر چسب لور نوشته شده اگر زمان روی بسته مشخص نشده می توانید از آن تا 6 هفته استفاده کنید . ولی بطور یقین برای حشرات چند نسلی تمام طول فصل نمی تواند کارائی داشته باشد و باید سعی شود لور حاوی فرمون در هر نسل عوض گردد .

•  سعی گردد حتما 1- 2 هفته قبل از شروع پرواز حشره تله ها نصب گردد .

•  چنانچه از تله فرمونی برای رد یابی یا تعیین پیک پرواز استفاده میکنید سعی گردد هر هفته تله ها بازدید گردد و حشرات جذب شده روی تله ها شمارش و یاداشت گردد و با نظر کارشناس از پیک پرواز برای سم پاشی استفاده گردد .

  قبل از این که از تله ها استفاده کنید باید به سوالات زیر جواب بدهید :

• آیا حشره مورد نظر در منطقه وجود دارد .

• دقیقا حشره مورد نظر در کجا فعالیت می نماید .

•  انبوهی جمعیت حشره مورد نظر در منطقه تا چه حد است .

•  حد اکثر انبوهی حشره مورد نظر در چه زمانی است .

•  با گذاشتن تله طی چند سال میتوان ارزیابی از روش کنترل قبلی حشره در سالهای قبل را بدست آورد .