شناخت پروانه ها

بيش از 160000 گونه پروانه در مناطق مختلف كره زمين از سرزمينهاي شمالي گرفته تا جنگلهاي استوايي و مناطق خشك بياباني ، شناخته شده است. سرزمين ما ايران نيز به دليل تنوع قابل ملاحظه شرایط آب و هوايي داراي پوشش گياهي متنوع و در نتيجه تركيبي غني از انواع پروانه ها مي باشد. در ابتدا كسب اطلاعات كلي درباره خصوصيات ظاهري ، نحوه زندگي و طبقه بندي پروانه ها ما را با دنياي شگفت انگيز آنها بيشتر آشنا مي كند.

اندام شناسي پروانه ها

پروانه جزء حشرات بسیار زیبایی است که به گروه فلس بالان تعلق دارد . سر پروانه ها معمولا گرد و چشمانشان اغلب بزرگ و دایره ای شکل است ؛ نزديك لبه داخلي چشم ها دو عدد شاخك يا آنتن قرار گرفته كه از بندهاي متعددي تشكيل شده است . شكل شاخك در پروانه ها متفاوت مي باشد.
دهان پروانه ها با حشرات ديگر تفاوت دارد و از دو رشته بلند تشكيل شده كه در قسمت داخلي هر رشته شياري وجود دارد كه به شكل يك لوله مكنده يا خرطومی است . اين لوله گاهي از بدن خود پروانه نيز بلندتر می باشد و جهت مكيدن شهد از انتهاي جام گلِ گياهان به كار مي رود . در هنگام استراحت اين خرطوم به صورت منظمي جمع شده و در بين پالپ ها قرار مي گيرد ؛ پالپ ها اعضاي حسي كوچكي به تعداد چهار عدد هستند كه دو عدد از آنها ديده نمي شود ولي دو عدد ديگر بزرگ بوده و به راحتي قابل رويت می باشد .
بدن (شكم) پروانه ها كشيده و تقريبا استوانه اي شكل و شامل هفت حلقه می باشد. اين حلقه ها توسط غشايي به هم متصل می شود و به همین دلیل انعطاف پذيري خاصي را دارا مي باشد . اين غشاء داراي روزنه هايي است كه از این طریق هوا وارد لوله هاي تنفسي مي شود .

در بين سر و شكم قسمتي وجود دارد كه در اصطلاح به آن سينه گفته مي شود . بال ها و پاها به اين قسمت متصل هستند. بال ها به قسمت بالاي سينه متصل شده و توسط رگهاي محكمي به قسمتهاي مختلف بدن تقسيم مي شوند. اين رگ ها داراي ضخامتهاي متفاوتي مي باشند . رگبال ها در واقع محافظ غشاء بال و چارچوب آن ها محسوب مي گردد . بال پروانه ها در قياس با ساير حشرات بزرگتر بوده و داراي اشكال متنوعي است . بال ها توسط پولك هاي بسیار ريزي پوشيده شده است كه از طریق پايه اي به بال متصل می شود.

قسمت های مختلف اعضای پروانه

1- شاخک
2- چشم مرکب
3- سر
4- خرطوم
5- قفسه سینه
6- پا
7- مچ پا
8 - ران
9- شکم
10- بال های پهلویی
11- بال های جلویی
12- حاشیه خارجی بال ها
13- حاشیه ضلعی بال ها
14- رشته های عصبی
15- سلول ها

 اهميت اقتصادي پروانه و علل حفاظت از پروانه ها

 از آنجايي كه لارو پروانه ها از گياهان تغذيه مي كنند ، گونه هایی از آن ها مخصوصاً بيدها ( شب پره ها ) جزء آفات مهم  و خطرناک محسوب مي شوند.

 در مورد پروانه هاي فعال در طول روز مي توان گفت كه در مجموع از نظر اقتصادي مخرب محسوب نمي شوند و فقط بعضي از آن ها جزء آفات مخرب درجه دوم و سوم مي باشند.

پروانه ها از فوايد اقتصادي بسیار زیادی برخورداراند ؛ آن ها عامل انتقال گرده گیاه در گياهان مغذی و زينتي محسوب می شوند. بعضي از پروانه ها به عنوان موضوعات بسيار با ارزش تحقيقاتي در زمينه هاي وراثت ، پراكندگي جغرافيايي ، علم هماهنگ شدن جانداران با محيط و چگونگي تكامل بر روي كره زمين مي باشند .مهمتر از همه موارد بالا بايد اعتراف كرد كه ابعاد مختلف اين موجود زيبا هر ذهني را به سوي حقيقت واحدي هدايت مي كند ، همان حقيقتي كه تكيه گاه جهان و آفريننده اين همه شكوه و زيبايي است.حفاظت از پروانه ها همانطور كه گفته شد پروانه ها داراي منافع بسياري هستند ، با اين وجود در دنياي امروز ، انسان مسئول تغييرات بسياري در محيط زيست آنها بوده ، به صورتي كه زندگي بعضي از گونه هاي پروانگان را تا سر حد نابودي به خطر انداخته است .نابودي جنگلها و مراتع ، ساخت و سازهاي انساني ( بدون توجه به اصول توسعه پايدار ) باعث از بين رفتن گياهاني مي گردد كه از لحاظ غذايي جهت رشد پروانه ها ضروري هستند .در مورد كلكسيون پروانه ها بايد بدانيم كه در دنياي امروز اين عمل جاي خود را به اموري مانند عكاسي و فيلمبرداري از پروانه ها ، ايجاد باغ پروانه و حفاظت از محيط هاي طبيعي زندگي آنان داده است.

 دوره زندگي پروانه ها

پروانه هاي بالغ معمولا عمر كوتاهي دارند و بايد مثل بيشتر حشرات قبل از بلوغ كامل از سه مرحله عبور كنند :الف –دوره جنيني در داخل تخمب- مرحله لاروي ( Larvae) ( نوزادي) بعد از بيرون آمدن از تخمج مرحله شفيرگي ( Papae) ( بين نوزادي و بلوغ ) پروانه هاي ماده معمولا از نرها بزرگتر بوده ولي رنگ آميزي در آنها تيره تر است .

كمي بعد از بلوغ كامل ، پروانه ماده تخمهايش را بر روي گياهي مي گذارد كه بعد ها مورد تغذيه لاروها قرار مي گيرد . اين تخمها بسيار كوچك هستند و داراي رنگهاي مختلفي از زرد ، آبي خالص ، انواع قرمز تيره تا سياه مي باشند . آنها در عين ظرافت داراي شكلهاي بي نهايت متفاوت هستند .بعد از عمل تخمگذاري ، تخمها توسط يك ماده چسبناك نامحلول در آب پوشيده مي شوند ؛ هدف از اين پوشش اتصال تخم ها به ساقه ها و برگهاي گياهان است.در گونه هايي كه لاروها با هم زندگي مي گنند پروانه ها در هر لحظه فقط يك تخم بر روي برگها ، گلها يا ساقه ها مي گذارند.لارو براي بيرون آمدن از تخم از آرواره هاي جوانش استفاده مي كند و از اين تخم كه كمي بزرگتر از سر سوزن است لاروي خارج مي شود كه به سختي قابل مشاهده است ؛ از اين به بعد لارو با ولع باورنكردني شروع به خوردن مواد گياهي اطرافش مي كند . اگر چه اين لارو به شدت تغذيه مي كند ، اما در اندازه آن تغييري صورت نمي گيرد ؛ او بعد از چند روز اشتهاي خود را از دست مي دهد و سست ، بيحال و كمرنگ شده به دنبال پناهگاهي مي گردد. بعد از پيدا كردن محلي مناسب ، محكم به آن چسبيده و بدنش را به طريق پيچاندن در همه جهات منقبض و منبسط مي كند. او در مواقعي اين كار را متوقف مي نمايد ، مثل اينكه مي خواهد استراحت كند ولي اين توقف براي اين است كه كار را با قدرت بيشتري دنبال نمايد . سپس بعد از مدتي پوست به صورت طولي و در قسمت پشت بدن شكافته شده و اين شكاف از سر تا انتهاي بدن ادامه مي يابد و لارو سر خود را آزاد كرده و سپس بقيه بدن را آزاد مي كند ؛ در اين مرحله از حالت فشرده و منقبض رها شده و به اندازه حقيقي و طبيعي خود مشاهده مي گردد .

در اين مراحل ، يعني از ابتداي تغذيه تا رشد كامل چهار تا پنج بار پوست اندازي صورت مي گيرد.بعد از اين پوست اندازی ها ، خصوصيات لارو بالغ كاملا" ظاهر مي شود ؛ سرلارو گرد بوده و دو لكه كوچك و برآمده سياه ، مانند دو چشم در هر طرف قابل مشاهده است . دهانش با دهان حشره بالغ ( پروانه) متفاوت مي باشد و داراي برآمدگي است كه از آن رشته هاي ابريشمي ترشح مي شود.بدن لارو به دوازده حلقه يا بند شبيه به هم تقسيم شده كه در همه آنها به جز سه بند اول يك روزنه وجود دارد. هوا از اين روزنه ها وارد لوله هاي تنفسي مي شود. هشت جفت پا به زير بدن متصل است كه به لارو كمك مي كند تا حركت كند . همه لاروها داراي دو نوع پا مي باشند : سه جفت اول مخروطي و بند بند بوده و داراي يك پنجه انتهايي هستند، كه پاهاي حقيقي پروانه ، بعدا" از آنها به وجود مي آيند. پاهاي ديگر ، غشايي يا كاذب نام دارند؛ اين پاها شبيه استوانه هاي لوله اي بزرگي مي باشد كه در انتهاي آنها يك سري قلابهاي ظريف وجود دارد. او قادر است اين پاهاي كاذب را در همه جهات بگرداند و آنها را بيرون آورده يا به داخل بدن بكشد . اين پاهاي كاذب در پروانه ها بطور كامل ناپديد مي شوند.بدن بعضي از لاروها كاملا برهنه است، اما بدن بسياري از آنها توسط موهاي نرم و زبر و برآمدگي هايي پوشيده شده است.پروانگان مخصوصا در دوره لاروي غرائز شگفت انگيزي از خود نشان مي دهند.

بيشتر پروانه ها به تنهايي بر روي گياهان مختلف ، داخل ساقه ها يا درون ميوه و گلها زندگي مي كنند .بعضي ها با پيچاندن يك برگ يا " دوختن " چند برگ توسط نخهاي ابريشمي براي خود پناهگاه مي سازند. عده ديگري براي خود پيله ابريشمي مي بافند . دسته اي از لاروها بصورت گروهي يا خانوادگي براي خود پيله ابريشمي مي بافند. دسته اي از لاروها بصورت گروهي يا خانوادگي در درون يك كيسه بزرگ ابريشمي زندگي مي كنند . دسته اي ديگر در يك " چادر" كه در چمنزار بر پا كرده اند ، بسر برده و پس از خوردن گياهان اطراف و تمام شدن آذوقه ، اردوگاهشان را بر هم زده و به محل جديدي نقل مكان مي كنند.همه لاروها كم و بيش تارهاي فراوان ابريشمي مي بافند كه در ظرافت ، قدرت و رنگ با هم تفاوت دارند. رنگ تارها مي تواند سفيد ، زرد يا قهوه اي باشد .

همه ما مي دانند كه كرم ابريشم از تارهايش براي ساختن پيله استفاده مي كند و در پيله تغيير شكل مي دهد ؛ همگان با ارزش اقتصادي اين پيله ها براي بافتن پارچه هاي ابريشمي آگاه مي باشند ولي بايد بدانيم كه بسياري از گونه ها چنين پيله اي نمي سازند و از تارهاي ابريشمي خود براي كشيدن و محكم كردن برگها ( جهت پنهان شدن در زير آن ) يا ساختن پناهگاهشان استفاده مي كنند.در مواقعي كه يك لارو توسط باد از روي درخت مي افتد ، سرعت خود را با تنيدن يك رشته ابريشمي ، كم مي كند و سپس در موقع مناسب توسط همان رشته دوباره به روي درخت بر مي گردد ؛ به همين صورت اگر خطري او را تهديد كند خود را از روي شاخه يا برگي كه روي آن قرار گرفته پايين انداخته ، به تار ابريشمي آويزان مي شود و به آرامي بر روي زمين فرود مي آيد .در هنگامي كه لارو احساس كند زمان تغيير حالت جديد يعني شفيرگي فرا رسده است ، به دنبال پناهگاهي امن و راحت مي گردد . شفيرگي ، مرحله ايست كه طي آن لارو كرمي شكل تبديل به يك پروانه بالغ مي شود؛ از لحاظ ظاهري حالتي شبيه خواب يا يك نوع مرگ كاذب است ليكن در درون آن تغييرات دروني ( فيزيولوژيك ) عظيمي صورت مي گيرد كه عامل تبديل آن به حشره بالغ مي شود.

نحوه تبديل لارو به شفيره در گروههاي مختلف تفاوت زيادي با هم دارد . بعضي از لاروها مانند كرم ابريشم پيله اي براي خود درست كرده تا از آنها مواظبت كند . عده اي ديگر محفظه اي در زمين يا زير يك ريشه درست كرده و آن را با لايه اي از ابريشم مفروش مي سازند . گروهي دوران شفيرگي خود را درون ساقه گياهان سپري مي كنند، اما بسياري از پروانگان ، مخصوصا پروانه هاي روز پرواز اين عمل را در هواي آزاد انجام مي دهند ؛ بطور مثال مي توان از لارو چلچله پروانگان و كلم پروانگان نام برد كه وقتي لارو محل مناسبي مثل ساقه يا تنه درختي را پيدا كرد ، توسط تارهاي ابريشمي ، انتهاي بدنش را به تكيه گاهي محكم مي نمايد و سپس سر و بدنش را به عقب خم كرده ، يك حلقه ابريشمي ايجاد مي كند تا بدن او را نگهدارد . اين حلقه در دو طرف بدن به تكيه گاه متصل است . لارو ، بعد از اين عمل ، بدن خود را منقبض كرده پوست اندازي مي كند ، اما اكنون اين لارو نيست كه از زير پوست قديمي ظاهر مي شود ، بلكه شفيره اي با شكلي كاملا"متفاوت است .اين شفيره با همين شكل و با پوستي سخت از جنس مواد شاخي ( كراتين ) زمستان را سپري مي سازد . در ظاهر به نظر مي رسد كه سر و پاها وجود ندارد ولي با كمي دقت آثار اعضاي پروانه بالغ مثل شاخكها ، خرطوم و بالها بر روي شفيره مشخص مي شود .در فصل بهار و گرم شدن هوا ، شكافي در پشت سر شفيره بوجود آمده و پروانه بالغ در ميان پوسته قبلي نمايان مي گردد . او در مدت كوتاهي خود را بطور كامل از پوسته شفيرگي رها مي كند .در لحظات اوليه پاها هنوز ضعيف هستند و وزن بدن را به سختي تحمل مي كنند ؛ بالها چين خورده و تقريبا مچاله ، كوتاه ، ضخيم و براي پرواز نامناسب هستند ؛ خرطوم نيز مستقيم است اما به زودي ، در مجاورت هواي آزاد ، رطوبت اضافي تبخير شده ، پاها قويتر مي شوند ؛ خرطوم پيچيده و در بالا جمع مي گردد و چينهاي بال باز مي شوند.در اين مرحله هيچكدام از اعضاء دوران لاروي به چشم نمي خورند : اعضاي دهاني او آنچنان به صورت خرطوم بلند براي نوشيدن شهد گلها تبديل شده كه ديگر قابل تشخيص نمي باشد ؛ پاهاي كاذب ناپديد شده اند و تنها پاهاي حقيقي باقي مانده اند ، اما آنها نيز كاملا متفاوت هستند و بصورت باريك و نرم درآمده اند . راز اين تحولات در پروانگان بدين ترتيب بوده كه در تمامي اين مراحل تا بلوغ كامل ، در زير پوست لاروي و شفيرگي اندام جديد كم كم در حال شكل گرفتن بوده است .اين پروانه اكنون پرواز مي كند تا بر روي نزديكترين گل فرود آمده شهد آن را براي اولين بار بنوشد.

طبقه بندی پروانه ها

از نظر علم طبقه بندي ، مي توان پولك بالان را به دو گروه پروانه ها و بيدها يا به عبارتي پروانه هاي روز پرواز و شب پرواز تقسيم كرد.گروه ( رده ) حشرات Insecta:گروه ( راسته ) پولك بالان Lepidoptera: 1- گروه ( زير راسته ) پروانه هاي روز پروازRhopalocera 2- گروه ( زير راسته ) پروانه هاي شب پروازHeterocera براي تشخيص اين دو گروه از يكديگر بايد توجه كرد كه پروانه ها در هنگام استراحت بالها را به صورت عمودي در پشت بدن نگاه مي دارند در صورتي كه بيدها ( پروانه هاي شب پرواز) بالها را به صورت شيرواني در دو طرف بدن قرار مي دهند؛ علاوه بر اين بالهاي پروانگان درهنگام پرواز ، مستقل مي باشد در صورتي كه در بيدها بالهاي عقب توسط رابطي به بالهاي جلويي متصل است ؛ اين رابط در واقع قسمتي از بال عقبي است كه مانند موهاي باريكي بر آمده شده و در داخل حلقه كوچكي در بال جلو فرو مي رود؛ اين تفاوت در بالهاي پروانه ها و بيدها نحوه پرواز آنها را كاملا متفاوت مي سازد ، يعني در پروانه ها كه بالها آزادانه حركت مي كند ، پرواز نامنظم و زيگزاگ بوده ، در حاليكه در بيدها كه بالها ( توسط رابط) به هم متصل است ، پرواز سريع و مستقيم صورت مي پذيرد. تفاوت عمده ديگر اينست كه در پروانه ها شاخكها در انتها گرزي شكل هستند ولي در بيدها گرزي نبوده و شكلهاي مختلفي به خود مي گيرد، مثلا به صورت "پر" يا " دندانه اي" مي باشند.در نهايت لازم به آگاهي است كه هر جاندار منجمله پروانگان داراي اسمي دو قسمتي مشخص و بين المللي هستند كه اولي مشخص كننده جنس و دومي مشخص كننده گونه مي باشد. بطور مثال اسم علمي پروانه دم چلچله اي ماكائون عبارت است از : پاپيليو ( اسم جنس ) ماكائون ( اسم گونه ) Papilio machaon خانواده اصطلاح علمي ديگري است كه به تعدادي از جنس ها با خصوصيات مشترك اطلاق مي شود.موضوع اصلي اين كتاب پروانه هاي روز پرواز ايران مي باشد. در ايران از پروانه هاي روز پرواز هفت گروه ( خانواده ) گزارش شده است. كه عبارتند از :

1- چلچله پروانگان

Papilionidae -2

3- زيبا پروانگان Pieridae

4- رنگين پروانگان Nymphalidae

5-قهوه اي پروانگان Satyridae

6- آبي و مسي پروانگان Lycaenidae 

7– شاه پروانگان Danaidae 

8– منقار پروانگان Lybetheidae

9- خانواده علفزار پروانگان ايران ( Hesperidae) که شباهتن زيادي به روز پروازها دارد نيز در سایت کویر ها و بیابان های ایران مورد بررسی قرار مي گيرد.

1-خانواده چلچله پروانگان اين خانواده شامل پروانه هاي بسيار بزرگ و زيبا است . در سراسر جهان داراي 700 گونه مي باشد كه اغلب آنها در نواحي استوايي زندگي ميكنند . البته در همه جا به نمونه هايي آشنا و جالب از آنها بر مي خوريم . در ايران از اين خانواده 6 جنس و 9 گونه گزارش شده است . نام انها از لغت لاتين پاپيلو به معناي پروانه مي باشد.اين پروانه هاي باشكوه و رنگارنگ با قدرت پرواز كرده ، حريصانه به ديدار گلها مي شتابند. در بال آنها رنگهاي روشن با الگوهاي زرد ، سفيد ، نارنجي ، قرمز ، آبي ، و سبز قوس قزحي غالب مي باشد. خيلي از آنها توسط رنگها و مواد شيميايي خاص از حمله پرندگان در امان مي مانند.لارو آنان بسيار متفاوت و اغلب داراي رنگهاي روشن مي باشند. شفيره ها خود را توسط يك حلقه ابريشمي خاري شكل در انتهاي بدن و يك صفحه نرم ابريشمي بر گياهان نگاه مي دارند.

2- خانواده زيبا پروانگان اين گروه شامل پروانه هاي سفيد و نارنجي مي باشند؛ آنها داراي اندازه اي متوسط بوده و شكل نرها معمولا با ماده متفاوت مي باشد. در اين گروه مانند دم چلچله ايها و برخلاف بسياري از پروانگان ديگر دو پاي جلو كاملا فعالاست . تخمها بلند و دوكي شكل بوده و لاروها داراي عادتهاي غذايي مختلفي هستند، بطور مثال گروهي از آنان به گياهان تيره شب بو ، گروهي به تيره نخود و گروهي هم به درختچه هايي از تيره عناب علاقمند مي باشند. تعداد كمي از نظر كشاورزي مضر محسوب مي شوند. شفيره ها معمولا به رنگ سبز يا قهوه اي مي باشند كه توسط يك كمربند و صفحه ابريشمي به تكيه گاه متصل مي شوند.نام اين خانواده از لغت يوناني Pieridesگرفته شده كه اشاره به 9 تن از فرشتگان الهام كننده شعر و هنرهاي زيبا مي باشد . به همين دليل نگارنده نام زيبا پروانگان را به جاي كلم پروانگان براي اين خانواده انتخاب كرده است زيرا گونه هاي مختلف آن به هيچ وجه محدود به اين گياه يا تيره آن نمي باشند.اعضاء اين خانواده شامل 1500 گونه است كه در سراسر جهان زندگي مي كنند ؛ از ايران تنها 37 گونه گزارش شده است كه به معرفي و شرح زندگي تعدادي از آنان مي پردازم.

3- خانواده شاه پروانگان اين خانواده در جهان داراي 300 گونه است كه اكثر آنها در مناطق استوايي و نزديك استوا زندگي مي كنند . اسم آنها از افسانه هاي يونان باستان گرفته شده و اشاره به 50 دختر داناوس دارد. در ايران يك گونه گزارش شده است كه بيشتر در جنوب كشور يافت مي شود.

4- خانواده رنگين پروانگان اين گروه بزرگترين خانواده پروانه هاي روز پرواز را شامل مي شوند و داراي تعداد زيادي از گونه ها بوده كه داراي زيبايي رنگ و تنوع محل زندگي قابل توجهي مي باشند.آنها به جاي شش پا از چهار پا براي حركت استفاده مي كنند و دو پاي كوچك جلويي را به سينه مي چسبانند . لغت چارپا پروانگان نيز از اين جهت به آنان گفته مي شود ، ولي از آنجايي كه بعضي از ساير گروه هاي پروانگان نيز داراي چنين خصوصيتي مي باشند از اين كلمه استفاده نشد . شفيره ها آراسته به طرح ها و رنگهاي روشن بوده ، اغلب داراي خطوط اصلي نامنظمي هستند . بالغين به ديدار گلها علاقه خاصي دارند . اين خانواده در جهان داراي 4000 گونه مي باشد . در ايران 33 گونه گزارش شده است كه به معرفي و توضيح زندگي تعدادي از اين گونه ها مي پردازم.

5- خانواده قهوه اي پروانگان خانواده اي از پروانه هاي كوچك تا متوسط مي باشند كه در سراسر جهان يافت مي شوند . زيستگاه آنها بطور عمده در علفزارها مي باشد .مشخصه اصلي اين خانواده ، متورم بودن يكي از رگبالهاي بال جلو است . پاهاي جلو نيز مانند خانواده رنگين پروانگان به تحليل رفته و چهار پا فعال مي باشد . لاروها از انواع علفها تغذيه كرده و معمولا سر و انتهاي بدن آنها باريك است . شفيره ها به صورت آويخته و در بعضي گونه ها بر روي زمين تشكيل مي شود.اكثر آنها قهوه اي رنگ بوده و در بالها داراي حلقه هايي چشم مانند جهت منحرف كردن شكارچيان هستند. تنوع اين خانواده در ايران بسيار بيشتر از كشورهاي اروپايي است. اين خانواده در جهان داراي 3000 گونه مي باشد . در ايران 54 گونه گزارش شده است كه به معرفي و توضيح زندگي تعدادي از اين گونه ها مي پردازيم.

6- خانواده منقار پروانگان خانواده كوچكي از پروانه ها كه شامل 1200 گونه مي باشد كه اكثر آنها در آمريكاي جنوبي زندگي مي كنند. خصوصيت اصلي آنان وجود قطعات دهاني رشد يافته اي است كه شبيه نوك يا منقار مي باشد. از اين خانواده در ايران يك گونه گزارش شده است .

7- خانواده آبي و مسي پروانگان بزرگترين خانواده پروانه هاي روز پرواز مي باشند كه شامل حدود 7000 گونه در سراسر جهان است. اكثر آنها در نواحي استوايي مخصوصا جنوب شرقي آسيا زندگي مي كنند . تعداد گونه ها در كشورمان به تنهايي با اروپا و آمريكا برابري مي كند به طوري كه در ايران حدود 100 گونه ، در قاره اروپا 100 گونه و در آمريكاي شمالي نيز 100 گونه از اين خانواده گزارش شده است.اعضاء اين خانواده به طور كلي داراي اندازه اي كوچك تا متوسط مي باشند و عرض بالها بين 3 تا 4 سانتيمتر است . رنگ اين پروانه ها داراي منشاء فيزيكي است و بر اثر شكست نور در بالها ايجاد شده بنابراين داراي جلاي فلزي بوده و دائمي مي باشد . نوزادان (لاروها) خود را به خوبي استتار كرده ، از گلها تغذيه مي كنند و بسياري داراي زندگي همزيستي با مورچگان مي باشند.نام اين خانواده لغت يوناني Lykaina كه لقب آافروديت است گرفته شده؛ آفروديت در يونان باستان نشانه عشق ، باروري و زيبايي است.پروانه هاي اين گروه را معمولا و بطور كلي به سه دسته تقسيم مي كنند: پروانه هاي آبي ، پروانه هاي مسي رنگ و پروانه هايي كه داراي نقوش رگه مانند تزييني در زير بالها و يك دم انتهايي كوچك بال عقب مي باشند. در ايران مانند ساير نقاط جهان اكثر پروانه هاي اين خانواده به گروه آبي تعلق دارند.در قرني كه گذشت ( قرن بيستم ) پيشرفتهاي قابل ملاحظه اي در زمينه شناسايي اين پروانگان در كشورمان به دست آمد.

8- خانواده علفزار پروانگان خانواده اي از پروانه ها با اندازه اي كوچك تا متوسط مي باشند ( عرض بالها 1 الي 6 سانتيمتر است ) ؛ در سراسر جهان پراكندگي دارند ولي اغلب آنان در آمريكاي جنوبي بسر مي برند .بعضي از خصوصيات آنها شبيه پروانه ها و بعضي شبيه بيدها مي باشد ؛ شاخك ها داراي گرز بوده و از هم فاصله دارد. قسمت پيشاني فراخ و بدن ستبر است . آنان اغلب در روز پرواز مي كنند و داراي رنگ آميزي قهوه اي تيره يا نارنجي مي باشند . اين خانواده داراي 4000 گونه است . در ايران 26 گونه گزارش شده است .

گونه های مهم پروانه های ایران:

  پروانه هليوس

طبقه بندی فارسی : چلچله پروانگان طبقه بندی انگلیسی: Papilionidae
نام فارسی: پروانه هلیوس

گزارش پراكندگي در ايران :البرز شرقي ، كپه داغ بوشهر
اين پروانه براي اولين بار در ايران 124 سال پيش يعني در 1254 هجري شمسي توسط دانشمندي به نام كريستوف از شرق سلسله جبال البرز گزارش گرديد. نوزادان پروانه هليوس از انواع گياهان تيره قيچ تغذيه مي كنند.

  پروانه نوک نارنجی

طبقه بندی فارسی : زیبا پروانگان
طبقه بندی انگلیسی: Pieridae 

 نام فارسی: پروانه نوک نارنجی

گزارش پراكندگي در ايران : گيلان ، مازندران ، زاگرس

 پراكندگي جغرافيايي اين پروانه از غرب اروپا ، آسيا تا كشور چين مي باشد و در ايران براي اولين بار 128 سال پيش ، توسط بينرت گزارش گرديد. محل پرواز اين پروانه زيبا گذرهاي پر گل و بوته هاي بين چمنزارها و همچنين اطراف جنگلها است . لاروها از گياهان تيره شب بو مانند خاكشير تغذيه مي كنند.

 

 پروانه لیمویی

طبقه بندی فارسی : زیبا پروانگان
طبقه بندی انگلیسی: Pieridae
نام فارسی: پروانه لیمویی

گزارش پراكندگي در ايران : مازندران ، گيلان ، پراكندگي جهاني آن از اروپا ، شمال آفريقا تا خاورميانه و سيبري مي باشد و در حدود 170 سال پيش براي اولين بار از شمال ايران توسط منتريس گزارش گرديد . اين پروانه زيبا در اوائل بهار با گرم شدن هوا از خواب زمستاني بيدار شده ، درجستجوي گلهاي تازه از راههاي جنگلي ، كوچه باغها ، بوته زارها و درختان بين مزارع و باغها مي گذرد . لاروها از انواع تيره عناب تغذيه مي كنند.

پروانه سپيده رگ سياه

طبقه بندی فارسی : زیبا پروانگان
طبقه بندی انگلیسی: Pieridae
نام فارسی: پروانه سپیده رگ سیاه

 گزارش پراكندگي در ايران : آذربايجان ، گيلان ، رشته كوه البرز، كوههاي كپه داغ ، لرستان خوزستان ، فارس و كرماناين پروانه براي اولين بار در ايران در سال 1211 هجري شمسي يعني اواخر سلطنت فتحعلي شاه قاجار توسط منتريس از ناحيه تالش جمع آوري و گزارش گرديد؛ شانزده سال بعد توسط كولار از شيراز گزارش شد . امروزه مشخص شده كه اين پروانه در ايران داراي دو نژاد ( زير گونه ) است : يكي متعلق به شمال ايران مي باشد و ديگري در نواحي جنوبي زندگي مي كند .نوزادان از انواع تيره گل سرخ مانند زالزالك و آلو تغذيه مي كنند . پروانه هاي بالغ در اواخر بهار ظاهر شده و از شهد گلها زندگي خويش را سپري مي كند.

پروانه سپیده کوهستان

طبقه بندی فارسی : زیبا پروانگان طبقه بندی انگلیسی: Pieridae

نام فارسی: پروانه سپیده کوهستان

گزارش پراكندگي در ايران : آذربايجان ، البرزاين پروانه براي اولين بار در ايران 130 سال پيش يعني در سال 1248 هجري شمسي توسط لدرر از ضلع شمالي البرز گزارش گرديد . سه سال بعد از او ، كريستوف نيز پروانه سپيده كوهستان را از دامنه جنوبي البرز جمع آوري كرد.

 پروانه سپید ببری

طبقه بندی فارسی : زیبا پروانگان
طبقه بندی انگلیسی: Pieridae
نام فارسی: پروانه سپیده ببری

گزارش پراكندگي در ايران : خوزستان ، بوشهريكي از گزارشات اوليه اين پروانه مربوط به جمع آوري مورگان فرانسوي از شهر شوش در سال 1276 هجري شمسي است . پس از انتقال نمونه به شهر پاريس در سال 1291 يعني 87 سال پيش توسط لسرف گزارش گرديد.

پروانه بلوطی

این پروانه درشت هیکل دارای شاخک‌های بسیار کوچکی است و تا به سن بلوغ نرسد، غذا نمی‌خورد. نرها و ماده‌ها از نظر اندازه و رنگ با همدیگر فرق دارند. نوع نر خیلی بزرگ‌تر از ماده است.جالب است بدانید پروانه ماده تا زمانی که نوع نر آن را پیدا کند و با او جفتگیری نماید، پرواز نمی‌کند.

پروانه شطرنجی دم چلچله‌ای

این پروانه استوایی که در همه جا دیده می شوند، یک پروازکننده ماهر می‌باشد و احتمالاً برای پیدا کردن غذا مهاجرت می‌کند. پیله این پروانه به خوبی استتار شده و در صورت مورد تهدید قرار گرفتن، شاخ چنگالی شکل پشت سرشان را باد می‌کند. این شاخ بوی بدی را در فضا منتشر می‌کند.

پروانه اطلسی

این حشره شب‌زی بزرگ‌ترین بال‌ها را در میان گروه پروانه‌ها دارند. به نسبت بدن او کوچک و در حدود ۵ سانتیمتر طول دارد. بال‌های جلویی نوع بالغ به سمت عقب خم شده و هر چهار بال او دارای طرح‌های نیمه شفاف می‌باشند.

پروانه فینیقیه‌ای

نام دیگر این پروانه آپولوی کوچک است. این پروانه در مناطق کوهستانی و سرد زندگی می‌کند و به ندرت درمناطق پست دیده می شود. طرح روی بال‌های این پروانه متغیر است بال‌های او بسیار نازک و دارای پولک‌های ظریفی می‌باشد که نیمه شفاف به نظر می‌آید. پروانه فینیقیه در مقابل سرما بسیار مقاوم است و اما آنها فقط در فصل تابستان فعال است.

پروانه کوچک پستچی

این پروانه استوایی در حاشیه جنگل‌ها و مناطق مرطوب زندگی می‌کند و اکثرا از شهد گل ساعتی تغذیه می‌کند. گونه این پروانه دارای ۳۰ رنگ مختلف می باشد جالب است بدانید این پروانه با لرزاندن بال‌های خود پرندگان مزاحم را از خود دور می‌کند.

منابع پروانه ها

---